ب ادامه مطلب رجوع شود

 

یا علی، ثَلاثٌ لاتُطیقُها هذِهِ الاُمَّةِ: اَلْمُواساتُ لِلاَْخِ فى مالِهِ; وَ اِنْصافُ النّاسِ مِنْ نَفْسِه; وَ ذِكْرُ اللّه عَلى كُلّ حالِهِ، وَ لَیْسَ هُوَ: «سُبْحانَ اللّهِ وَ الْحَمْدُللّهِ وَ لا اِله اِلاّ اللّهُ وَ اللّهُ اَكْبَر» ولكن اذا وَرَدَ عَلى ما یَحْرُمُ عَلَیْهِ خافَ اللّه - عَزَّ وَ جَلَّ - عِنْدَهُ وَ تَرْكِه.

اى على، سه كار است كه این امت طاقت آن را ندارند (و از همه كس ساخته نیست): مواسات با برادران دینى در مال; حق مردم را از خویشتن دادن، و یاد خدا در هر حال، ولى یاد خدا (تنها) «سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اكبر» نیست، بلكه یاد خدا آن است هنگامى كه انسان در برابر حرامى قرار مى گیرد از خدا بترسد و آن را ترك گوید.این از احادیث معروفى است كه بسیار پر محتواست. طبق این حدیث حضرت(صلى الله علیه وآله)مى فرماید: سه چیز است كه امت طاقت آن را ندارند، به عبارت دیگر، كار مشكلى است و از همه كس ساخته نیست:
 
1 - «المواسات للاخ، ...»: انسان در مورد دیگران مواسات داشته باشد; یعنى، ممكن است انفاق، صدقه و قرض بدهند، اما مواسات داشتن یعنى این كه شخص اموالش را با دیگران تقسیم كند، كار بسیار مشكلى است حداقل مى توانیم از این جمله این مقدار را استفاده كنیم كه گاهى گوشه اى از اموال و خوراك و لباس را به كسى مى بخشیم; یعنى، انفاق فى سبیل الله مى كنیم، نباید مغرور شویم كه مثلا گام مهمى برداشته ام، بلكه باز باید خودمان را مقصر بدانیم چون به مواسات و از آن بالاتر به مقام ایثار نرسیده ایم، واگر اهل مواسات هم نباشید لااقل این اثر را مى تواند در ما بگذارد كه هر چه هم كمك مى كنیم باز خودمان را مقصر بدانیم نه طلبكار. چون این كوچكترین كارى است كه یك مسلمان مى تواند انجام دهد.
 
مواسات در روایات اسلامى:
1ـ از ابوذر نقل شده كه مى گوید از پیامبر(صلى الله علیه وآله) شنیدم كه مى فرمود: «اِنَّما هُمْ اَخَوانُكُمْ فَاكْسُوهُمْ مِمّا نَكِسُون، وَ أَطْعِمُوهُم مِمّا تُطْعِمُونَ، فَما رَوى عَبْدَهُ بَعْدَ ذلِكَ اِلاّ وَرِدائُهُ رِدائَه، وَاِزارُه اِزارَه، مِنْ غَیْرِ تَفاوُت; زیر دستان شما برادران شما هستند از آنچه مى پوشید به آنان بپوشانید، و از آنچه مى خورید به آنها اطعام كنید».
 
2ـ در تفسیر على بن ابراهیم در ذیل آیات 70 ـ 72 سوره نحل مى خوانیم: «لا یَجُوزُ لِلرَّجُلِ اَنْ یَخُصَّ نَفْسَهُ بِشَىء مِن الْمَأْكُولِ دُونَ عَیالِه; براى انسان سزاوار نیست كه در خانه غذاى اختصاصى داشته باشد و از چیزى بخورد كه خانواده او نمى خورند»1
 
2ـ «انصاف الناس من نفسه» قبلا اشاره كردیم جامعه اسلامى، جامعه اى است كه حق در آن دادنى است نه گرفتنى; یعنى، بدهكار دنبال طلبكار مى گردد. هر وقت هم صاحب حق را پیدا كرد و حقش را ادا كرد، خدا را شكر مى كند كه از زیر بار سنگین حق الناس راحت شد.
خدا (تنها) «سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اكبر» نیست، بلكه یاد خدا آن است هنگامى كه انسان در برابر حرامى قرار مى گیرد از خدا بترسد و آن را ترك گوید.3 - «وذكر الله على كل حال...» از جمه چیزهایى كه از عهده همه كس بر نمى آید به یاد خدا بودن در همه احوال است. البته یادى كه براى انسان انگیزه باشد نه چیز دیگر.
 
ذكر خدا چیست و چگونه است؟
ذكر همان گونه كه راغب در «مفردات» گفته است، گاهى به معنى حفظ مطالب و معارف آمده است با این تفاوت كه كلمه «حفظ» به آغاز آن گفته مى شود و كلمه «ذكر» به ادامه آن، و گاهى به معنى یاد آورى چیزى به زبان یا به قلب است، در حدیثى3 مى خوانیم كه على(علیه السلام) فرمود: «اَلذِّكْرُ ذِكْرانِ: ذِكْرُ اللّهِ عَز و جَلّ عِنْدَ الْمُصیبَةِ وَ اَفْضَلُ مِنْ ذلِكَ ذِكْرُ اللّهِ عِنْدَ ما حَرَمَ اللّه عَلَیْكَ فَیَكُونَ حاجِزاً; ذكر بر دو گونه است: یاد خدا كردن به هنگام مصیبت (و شكیبایى و استقامت ورزیدن) و از آن برتر است كه خدا را در برابر محرمات یاد كند و میان او و حرام سدى ایجاد نماید»4 و به همین دلیل است كه در بعضى از روایات ذكر خداوند سپر و وسیله دفاعى شمرده است، در حدیثى از امام صادق(علیه السلام)مى خوانیم كه روزى پیامبر(صلى الله علیه وآله) به یارانش رو كرد و فرمود: «اتَّخَذُوا جِئْنا فَقالُوا: یا رَسُولَ الله، أَمْنَ عدو قَد اَظَلَّنا؟ قالَ لا، وَلكِنَّ مِنَ النّارِ قُولُوا سُبْحانَ اللّهِ وَ الْحَمْدُلِلّهِ وَ لا اله الا الله و الله اكبر; سپرهایى براى خود فراهم كنید عرض كردند: اى رسول خدا(صلى الله علیه وآله)آیا در برابر دشمنان كه اطراف ما را احاطه كرده و بر ما سایه افكنده اند؟ فرمود: نه از آتش (دوزخ) بگویید: سبحان الله والحمدلله..، خدا را به پاكى بستایید و بر نعمتهایش شكر گویید و غیر از او معبودى انتخاب نكنید و او را از همه چیز برتر بدانید)5
 
ذكر سه معنا دارد: الف) لفظى، ب) قلبى، ج) عملى.
ذكر لفظى آسان است و ذكر قلبى مشكل و ذكر عملى از همه مشكلتر; یعنى، این كه خداوند را در زندگى عملى حاضر و ناظر دانستن، اعمالت نشان بدهد كه خدا در او حضور دارد.
ذكر لفظى آسان است و ذكر قلبى مشكل و ذكر عملى از همه مشكلتر; یعنى، این كه خداوند را در زندگى عملى حاضر و ناظر دانستن، اعمالت نشان بدهد كه خدا در او حضور دارد.